Jak poprawić Świadomość sytuacyjną?

Ten artykuł przedstawia nurkom podstawowe informacje na temat świadomości sytuacyjnej (SA), jej znaczenia oraz sposobów rozpoznawania sytuacji, w których została „utracona”. Należy pamiętać, że tak naprawdę nie „tracimy” świadomości sytuacyjnej, po prostu skupiamy naszą uwagę na czymś innym, co może oznaczać, że nie jesteśmy świadomi innych rzeczy, które mogą być ważne i/lub istotne. 

Głównym celem jest dostarczenie narzędzi pozwalających uzyskać i poprawić świadomość sytuacyjną. 

Czym jest świadomość sytuacyjna?

Mica Endsley, która przeprowadziła wiele badań na ten temat, opracowała prosty model opisujący świadomość sytuacyjną: 

Percepcja: surowe dane docierające do naszego mózgu za pośrednictwem zmysłów. Mogą to być rzeczy, które smakujemy, wąchamy, słyszymy lub czujemy poprzez dotyk, ale większość danych dociera do nas za pośrednictwem oczu. Nasze oczy widzą miliardy drobnych informacji, a mózg automatycznie filtruje je zgodnie z tym, co uważa za istotne. 

Zrozumienie: Nadajemy sens tym danym, aby zrozumieć, co oznaczają w danej chwili. Wpływ na to mają nasze wcześniejsze doświadczenia, wspomnienia, szkolenia i historie, które słyszeliśmy od innych. 

Prognozowanie: Co będzie dalej? Postrzegamy i rozumiemy coś, ale to właśnie ta ostatnia warstwa świadomości sytuacyjnej odróżnia nowicjuszy od ekspertów. Im więcej modeli mentalnych posiadamy, które zdobyliśmy dzięki szkoleniom i doświadczeniu (zarówno własnemu, jak i nauczonemu od innych), tym większa jest nasza zdolność do lepszego przewidywania przyszłości. 

Oto przykład tego procesu w akcji w moim lokalnym miejscu na brzegu, które znajduje się w ujściu rzeki i gdzie można nurkować tylko podczas odpływu: Czasami, po dłuższym pobycie w wodzie, woda w górę rzeki zaczyna wyglądać na bardziej mętną: 

• Postrzeganie. Oznacza to, że fala się odwróciła i stosunkowo brudna woda z górnego biegu rzeki zaczęła płynąć przez ujście do morza.
• Zrozumienie. Im więcej mamy doświadczenia i wiedzy na temat tej sytuacji, tym więcej mamy modeli mentalnych i tym lepiej jesteśmy przygotowani do reagowania
• Prognoza. Ile deszczu spadło ostatnio? Im więcej deszczu, tym bardziej brudna będzie woda z powodu spływu do rzek w górnej części rzeki. Czy fala jest bardzo wysoka? Jeśli tak, to prąd szybko się wzmocni, a widoczność może gwałtownie się pogorszyć. Być może będziemy musieli trzymać się bliżej naszego partnera niż zwykle. Być może będziemy chcieli wybrać inną trasę powrotną do wyjścia, na które później wpłynie zmiana pływów. Wiedza i doświadczenie pomagają nam przewidzieć, co może się wydarzyć w następnej kolejności.

Dlaczego świadomość sytuacyjna jest ważna?

Badania przeprowadzone w świecie lotnictwa w latach 90. wykazały, że problemy z SA były głównym czynnikiem powodującym wypadki i awarie, w przeciwieństwie do problemów z podejmowaniem decyzji lub umiejętnościami lotniczymi (Hartel, Smith i Prince, 1991. Endsley 1995). Chociaż w świecie nurkowania przeprowadzono niewiele formalnych badań bezpośrednio dotyczących tego tematu, nie ma powodu, aby podejrzewać, że wyniki byłyby inne. Dlatego też, jeśli potrafisz poprawić swoją świadomość sytuacyjną oraz świadomość sytuacyjną swojego zespołu, zmniejszasz prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych skutków.
 

Skąd wiemy, że „straciliśmy” SA?

• Zaskakuje nas coś lub dzieje się coś, czego nie przewidzieliśmy.
  - Po minucie spędzonej na fotografowaniu interesującej ryby, gdy podnosimy wzrok, naszego kumpla, który był tuż obok nas, nigdzie nie widać.
• Sprzeczne informacje
  - Poruszając się po dobrze znanym terenie, kompas wskazuje, że kierujesz się na północ, ale jesteś przekonany, że półka, wzdłuż której płyniesz, jest zorientowana wschód/zachód.
• Zdezorientowanie
  - Pływając po wraku „w kierunku” dziobu przy słabej widoczności, z jakiegoś powodu znajdujemy się na rufie. 
• Złe przeczucie
  - Coś nam podpowiada, że „coś jest nie tak”, ale nie jesteśmy pewni, dlaczego. 

Warto zauważyć, że pierwsze trzy przykłady mają miejsce po tym, jak już „straciliśmy” SA, po prostu nie zdajemy sobie z tego sprawy, dopóki nie jest już za późno. Ostatni punkt ma miejsce w czasie rzeczywistym. Jeśli więc masz „złe przeczucie”, zatrzymaj się i oceń sytuację, zanim podejmiesz dalsze działania.

Co możemy zrobić, aby poprawić naszą świadomość sytuacyjną?

Nie ma magicznej pigułki, która poprawiłaby naszą świadomość sytuacyjną. Zwrot „zwracaj większą uwagę” również nie jest zbyt pomocny, ponieważ nasza zdolność koncentracji jest ograniczona. To, co możemy zrobić, to spróbować ustalić, na co powinniśmy zwracać uwagę i kiedy.

Przed nurkowaniem przeprowadź odprawę z zespołem. Pomaga to w zachowaniu świadomości sytuacyjnej poprzez przekazanie przed nurkowaniem informacji na temat:

 - Sygnałów ręcznych – jeśli przed nurkowaniem omówimy prawdopodobne sygnały ręczne, nie będziemy zdezorientowani, gdy zobaczymy je pod wodą.

- Gazy – jeśli nasz partner ma mniej gazu niż my na początku, nie będziemy zaskoczeni, gdy osiągnie on swój limit gazu przed nami, jeśli mamy podobne zużycie. Ponadto, jeśli ma on inną mieszankę nitroksową, nie będziemy zdezorientowani, gdy zakończy dekompresję przed nami lub po nas. - Co ludzie chcą uzyskać z nurkowania - Jeśli wiemy, że nasz partner chce sfotografować ośmiornicę, nie będziemy zdezorientowani ani sfrustrowani, gdy zobaczymy, jak zagląda do każdego zakamarka, jaki tylko znajdzie.

2. Zdobądź doświadczenie. Nurkuj i ciesz się różnorodnością! Im więcej doświadczenia mamy w różnych środowiskach, na różnych głębokościach, przy różnych poziomach widoczności i prądach, tym lepiej będziemy przygotowani do radzenia sobie w nowych sytuacjach. Będziemy mieli więcej modeli mentalnych, które pomogą nam zrozumieć, co się dzieje, a co ważniejsze, przewidzieć, co się wydarzy w następnej chwili.

3. Ćwicz umiejętności techniczne (rozłożenie DSMB, dokładna pływalność i trym, ćwiczenia awaryjne). Doskonaląc nasze umiejętności techniczne, stają się one naszą drugą naturą i pozwalają nam poświęcić więcej uwagi innym rzeczom, które mogą mieć kluczowe znaczenie w sytuacji awaryjnej.

4. Podsumowania z konstruktywnymi opiniami. Możemy poszerzyć naszą bazę wiedzy i szybciej ulepszyć nasze modele mentalne, jeśli podzielimy się naszymi doświadczeniami z innymi. Po nurkowaniu porozmawiajcie o tym, co poszło nie tak i jak to naprawić, a także o tym, co poszło dobrze i, co ważne, dlaczego poszło dobrze. Historie to nie tylko historie; są one najlepszym wynalazkiem, jaki kiedykolwiek stworzono, aby przekazać modele mentalne, które kierują zachowaniem. Te historie i wnioski zostaną wykorzystane podczas przyszłych odpraw, a cykl będzie trwał dalej.

Na koniec, aby zachować świadomość sytuacyjną podczas nurkowania, spróbuj wyrobić sobie nawyki/rutynę. Jeśli co kilka minut będziemy celowo sprawdzać nasz komputer, regularnie spoglądać na naszego partnera, czytać nasz manometr i obliczać, ile gazu powinniśmy mieć za 5 minut, to te rutyny zaczną się automatyzować i będą wykonywane bez zastanawiania się nad nimi. Zmniejsza to prawdopodobieństwo, że coś nas zaskoczy lub zdezorientuje. Wyrobienie tych nawyków może początkowo wymagać wysiłku, ale szybko stanie się normą. 

Podsumowanie

To, że coś widzimy lub wyczuwamy, nie oznacza, że wiemy, co to oznacza w danym momencie. Co ważniejsze, możemy nie wiedzieć, co to oznacza dla przyszłości. W kontekście świadomości sytuacyjnej (SA) główna różnica między nowicjuszami a ekspertami polega na tym, że eksperci są w stanie lepiej przewidywać przyszłość, a tym samym lepiej unikać niekorzystnych skutków. 

Badania z innych dziedzin nauczyły nas, że problemy ze świadomością sytuacyjną są często przyczyną wypadków i nieszczęśliwych zdarzeń. Dlatego im więcej możemy zrobić, aby poprawić naszą świadomość sytuacyjną, tym większe jest prawdopodobieństwo, że unikniemy złych rzeczy, które mogą spotkać nas i naszą ekipę nurkową.

Nurkuj, aby zdobywać doświadczenie i ćwiczyć umiejętności techniczne. Doskonalenie umiejętności technicznych pozwala nam lepiej przyswajać informacje – możemy mieć większą świadomość sytuacyjną.

Przeprowadź briefing, aby przygotować zespół do sukcesu. Przeprowadź debriefing, aby uczyć się od siebie nawzajem. Im więcej modeli mentalnych zdobędziemy dzięki opowiadaniu historii podczas debriefingów, tym większą świadomość sytuacyjną będziemy mieli i tym lepiej będziemy przygotowani w przyszłości do podejmowania dobrych decyzji i unikania złych wyników.

Zróbmy wszystko, co w naszej mocy, aby poprawić naszą świadomość sytuacyjną. Starajmy się być ekspertami.

Mike spędził 20 lat w Królewskich Siłach Powietrznych, większość tego czasu latając w eskadrach na pierwszej linii frontu. Obecnie pracuje jako instruktor lotniczy w Królewskich Australijskich Siłach Powietrznych, ucząc młodych pilotów latania myśliwcami. Oprócz tego, że jest znakomitym instruktorem, jest również doświadczonym nadzorcą lotów i posiada licencję pilota komercyjnego.

Od 2015 roku aktywnie nurkuje i ma na swoim koncie około 300 nurkowań, od Islandii na północy po Nową Zelandię na południu. Pracuje w niepełnym wymiarze godzin jako Dive Master, a także aktywnie nurkuje z CCR. Najbardziej interesują go wraki, ale równie dużą satysfakcję czerpie z oprowadzania grup po lokalnych miejscach nurkowych, gdzie można zobaczyć rekiny szare.

Jeśli chcesz pogłębić swoje doświadczenie nurkowe, rozważ udział w internetowym kursie wprowadzającym, który zmieni Twoje podejście do nurkowania, ponieważ bezpieczeństwo jest kwestią postrzegania. Odwiedź stronę internetową stronę internetową

Andrzej jest instruktorem nurkowania technicznego i nurkowania na obiegach zamkniętych. Pracuje jako konsultant do spraw bezpieczeństwa i wydajności w branży nurkowej. Z wykształcenia jest psychologiem ze specjalizacją w psychologii społecznej i psychologii bezpieczeństwa. Jego główne zainteresowania w tych dziedzinach związane są z wydajnością człowieka w ekstremalnych środowiskach oraz budowaniem zespołów o wysokiej wydajności.  Andrzej ukończył studia podyplomowe w zakresie archeologii podwodnej i zdobył doświadczenie w roli osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo nurkowania w projektach naukowych- DSO. Od 2023 roku jest instruktorem Human Factors, prowadzi polski oddział The Human Factors. www.book.podcisnieniem.com.pl