Wskazówki dla Początkujących: Świadomość Sytuacyjna

„Nie można zareagować na coś, czego się nie zauważa. ”

To proste stwierdzenie leży u podstaw świadomości sytuacyjnej (SA) — jednej z najważniejszych umiejętności pozatechnicznych dla nurków na każdym poziomie zaawansowania. Dobrzy nurkowie nie tylko mają dokładny trym, niskie zużycie powietrza lub dobre wyczucie nawigacji — podejmują również dobre decyzje w dynamicznych środowiskach, często przy ograniczonych danych sensorycznych. Aby to osiągnąć, potrzebna jest silna świadomość sytuacyjna.

W tym blogu omówimy, czym właściwie jest świadomość sytuacyjna, dlaczego ma tak duże znaczenie w nurkowaniu i — co najważniejsze — w jaki sposób początkujący nurkowie mogą ją poprawić już od pierwszych nurkowań.

Oto rótka historia na początek

Kiedy wykonałem ostatnie nurkowanie w ramach kursu Open Water, świetnie się bawiłem. Nie skończyło mi się powietrze. Nie zanurkowałem zbyt głęboko. Nie zgubiłem partnera ani instruktora. Widziałem skały, widziałem wodorosty, widziałem ryby! Misja zakończona sukcesem, prawda?

Być może nie...

Czy wiedziałem, dokąd płynę?
Nie.
Czy zawsze znałem swoją głębokość?
Nie bardzo.
Czy pilnowałem poziomu gazu?
Zdecydowanie nie.

Po prostu płynąłem z prądem, ciesząc się doświadczeniem i ufając, że wszystko jest pod kontrolą. I na szczęście tak właśnie było — ponieważ mój instruktor, Stu, zajmował się wszystkim tym i nie tylko. Śledził nasz kierunek, pilnował głębokości i czasu, zarządzał kontrolami powietrza, wypatrywał zagrożeń i dbał o to, aby grupa pozostała razem.

Innymi słowy, dbał o świadomość sytuacyjną całego zespołu podczas całego nurkowania. Jako początkujący nawet nie zdawałem sobie z tego sprawy.

Dopiero gdy zacząłem nurkować bez instruktora u boku, zdałem sobie sprawę, jak bardzo polegałem na kimś innym w zarządzaniu całością sytuacji. I jak bardzo w rezultacie moja krzywa uczenia się stała się bardziej stroma...

Czym jest świadomość sytuacyjna?

Świadomość sytuacyjna można podzielić na 3 poziomy: 

• Postrzeganie – po prostu surowe dane odbierane przez zmysły. Przykład: postrzegasz, że musisz pływać mocniej, aby dotrzeć do końca rafy. 

• Zrozumienie – zrozumienie, co to oznacza. Przykład: prąd się zmienił i płynie przeciw tobie. 

• Prognozowanie – przewidywanie, co może się wydarzyć w przyszłości. Przykład: widoczność może się pogorszyć – ważne jest, aby pozostać blisko partnera. Pracuję ciężej – moje zużycie gazu wzrośnie. Dlaczego SA jest trudniejsze dla początkujących? Kiedy zaczynasz przygodę z nurkowaniem, często czujesz się przytłoczony. Próbujesz zapamiętać sygnały ręczne, kontrolować swoją pływalność, a do tego musisz jeszcze pamiętać o wszystkich zasadach bezpieczeństwa.

  Kiedy dopiero zaczynasz przygodę z nurkowaniem, często czujesz się przytłoczony. Starasz się zapamiętać sygnały ręczne, kontrolować swoją pływalność, wyrównać ciśnienie w uszach, sprawdzić manometr i po prostu oddychać przez ten kawałek plastiku w ustach. Twój mózg pracuje na pełnych obrotach, co ogranicza Twoją zdolność postrzegania i rozumienia tego, co dzieje się wokół Ciebie, a co ważniejsze, przewidywania, co to oznacza w przyszłości.

  Psychologowie nazywają to przeciążeniem poznawczym. Nie jest to wada, tylko normalne zjawisko. Tak po prostu działa ludzki mózg. Dobrą wiadomością jest jednak to, że świadomość sytuacyjną można poprawić.

  
  Najważniejsze wskazówki dotyczące poprawy świadomości sytuacyjnej dla początkujących nurków

  

  1. Opracuj modele mentalne podczas odprawy przed nurkowaniem

  Świadomość sytuacji zaczyna się zanim wejdziesz do wody. Podczas odprawy przed nurkowaniem stwórz mentalną mapę tego, jak będzie wyglądało nurkowanie. Zadaj sobie pytania:

  • Jaka jest planowana trasa?

  • Jakiej głębokości możemy się spodziewać?

  • Kiedy zawrócimy z nurkowania?

  • Jakie są kluczowe punkty odniesienia?

  • Co może się zmienić i jak zareagujemy?

  Dobra odprawa ułatwia postrzeganie, zrozumienie i prognozowanie oraz pomaga rozpoznać, kiedy coś odbiega od planu.

  Przygotowanie odprawy nurkowej wymaga wiele pracy. Więcej szczegółów można znaleźć na blogu.

  2. Komunikuj się wcześnie i często

  Informuj swojego partnera. Zwracanie uwagi na ciśnienie powietrza, sprawdzanie głębokości lub potwierdzanie kierunku pomaga wam obojgu zachować synchronizację i wspólną świadomość. Jeśli nie masz pewności, co się dzieje, zapytaj — komunikacja pod wodą nie służy tylko w sytuacjach awaryjnych.

  3. Bądźcie ciekawi, nie popadajcie w samozadowolenie

  Bądźcie zaangażowani w otoczenie. Zadajcie sobie istotne pytania:

  • „Gdzie jest łódź?”
  • „Czy prąd jest silniejszy niż na początku?”
  • „Co robi mój partner?”

  Nie jest to paranoja — to proaktywne skanowanie. Pomaga ono wcześnie wykrywać subtelne zmiany, umożliwiając wprowadzanie niewielkich korekt zamiast podejmowania drastycznych działań.

  4. Zarządzaj swoją przepustowością umysłową

  Jeśli Twoja maska przecieka, Twoja pływalność jest niestabilna, a oddech przyspieszony, Twoja świadomość ulegnie ograniczeniu. Rozpoznaj, kiedy jesteś przeciążony i ustal priorytety. Osiągnij neutralność, uspokój się, a następnie ponownie oceń sytuację. Staraj się rozwiązywać jedną rzecz na raz. SA jest funkcją wyższego rzędu — wymaga wolnych zasobów.

  5. Podsumowanie po każdym nurkowaniu

  Po nurkowaniu poświęć kilka minut na refleksję nad swoją świadomością sytuacyjną jako zespół:

  • Co zauważyliśmy? Dlaczego?

  • Czego nam brakowało? Dlaczego?

  • Co zrobilibyśmy inaczej następnym razem? Jak to zrobimy?

  Podobnie jak w przypadku dobrego briefu, skuteczna analiza wymaga wielu elementów. Oto link do innego bloga, który pomoże Ci dowiedzieć się więcej o tym, jak przydatne mogą być podsumowania do poprawy nauki i wzmocnienia świadomości sytuacyjnej podczas przyszłych nurkowań. 

  
  Typowe błędy w zakresie świadomości sytuacyjnej u początkujących nurków

  Warto wspomnieć, że tak naprawdę nie „tracimy” świadomości sytuacyjnej, po prostu skupiamy naszą uwagę gdzie indziej niż powinniśmy.

  

  Aby uprościć sprawę, oto kilka oznak „utraty” świadomości sytuacji.

  • Wąskie pole widzenia: Takie skupienie się na mierniku głębokości lub ładnej rybie, że tracisz poczucie czasu, zapasów paliwa lub swojego partnera.

  • Utrata partnera: Brak częstego sprawdzania lub pozostawanie w wystarczającej odległości, aby utrzymać kontakt wzrokowy.

  • Niespodzianki związane z paliwem: Zapominanie o regularnym sprawdzaniu poziomu paliwa lub nieświadomość tego, jak szybko je zużywasz.

  • Dryfowanie lub dezorientacja: Nie zauważanie zmian prądu lub niekorzystanie z kompasu/wskazówek nawigacyjnych.

  • Rozdzielenie grupy: Podążanie za swoją ciekawością bez zastanowienia się, dokąd zmierza grupa lub kiedy jest punkt zwrotny.

  Należy pamiętać, że wszystkie te sytuacje są zazwyczaj odkrywane po fakcie. Oznacza to, że świadomość sytuacji została już utracona, a zdajesz sobie z tego sprawę dopiero wtedy, gdy spojrzysz na wskaźnik i zauważysz, że masz mniej paliwa, niż sądziłeś, lub gdy podniesiesz wzrok i nie widzisz nigdzie swojego partnera. 
  
  

  Świadomość sytuacyjna to umiejętność, a nie cecha

  Najlepsi nurkowie, jakich znasz, nie urodzili się z dobrą świadomością sytuacyjną. Oni ją wypracowali. Wykształcili nawyki, które sprawiły, że stali się bardziej świadomi. Oznacza to, że ty też możesz.

  Nie czekaj, aż zaliczysz 100 nurkowań, aby zacząć pracować nad świadomością sytuacyjną. Zacznij już podczas następnego nurkowania. Potraktuj to jako część swoich podstawowych umiejętności, tak jak pływalność czy trym. Nie tylko zapewni ci to większe bezpieczeństwo, ale także sprawi, że nurkowanie będzie bardziej relaksujące, przyjemniejsze i bardziej kontrolowane.

  
  Końcowe przemyślenia

  Świadomość sytuacyjna początkującego nurka nie polega na byciu idealnym, ale na byciu świadomym. Podwodny świat jest oszałamiający, ale bezlitosny. Im lepiej rozumiesz, co dzieje się wokół ciebie i potrafisz przewidzieć, co może się wydarzyć, tym bardziej będziesz czuł się pewny siebie i kompetentny.

  Kiedy więc następnym razem będziesz nurkować, pamiętaj: zwolnij tempo, bądź ciekawy świata, obserwuj otoczenie i swoją ekipę oraz nie przestawaj się uczyć.

  Twój mózg jest najważniejszym elementem wyposażenia nurkowego. Popraw jego działanie. Bądź bardziej świadomy.

  Jeśli chcesz poznać więcej wskazówek dla początkujących nurków, możesz zacząć tutaj , zapoznając się z podstawami dobrej komunikacji pod wodą, która jest częścią budowania i utrzymywania świadomości sytuacyjnej.

  ---

  

  Mike Mason jest członkiem zespołu Human Diver. Naszą misją jest przekazanie Ci umiejętności i wiedzy, dzięki którym będziesz lepszy niż wczoraj. Jeśli chcesz pogłębić swoje doświadczenie w nurkowaniu, zajrzyj na kanał youtube i rozważ udział w kursu wprowadzającego online, który zmieni Twoje podejście do nurkowania i sprawi, że będzie ono lepsze i bezpieczniejsze. Możesz też odwiedzić stronę internetową stronę internetową lub rozpocznij swoją przygodę z czynnikami ludzkimi w nurkowaniu od tego wprowadzającego bloga .

Andrzej jest instruktorem nurkowania technicznego i nurkowania na obiegach zamkniętych. Pracuje jako konsultant do spraw bezpieczeństwa i wydajności w branży nurkowej. Z wykształcenia jest psychologiem ze specjalizacją w psychologii społecznej i psychologii bezpieczeństwa. Jego główne zainteresowania w tych dziedzinach związane są z wydajnością człowieka w ekstremalnych środowiskach oraz budowaniem zespołów o wysokiej wydajności.  Andrzej ukończył studia podyplomowe w zakresie archeologii podwodnej i zdobył doświadczenie w roli osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo nurkowania w projektach naukowych- DSO. Od 2023 roku jest instruktorem Human Factors, prowadzi polski oddział The Human Factors. www.book.podcisnieniem.com.pl