Psychologiczne konsekwencje wypadku nurkowego

Przeżywanie długotrwałego niepokoju, problemów psychicznych lub emocjonalnych po traumatycznym doświadczeniu jest stosunkowo powszechne. W większości przypadków osoby wracają do zdrowia, a problem rozwiązuje się naturalnie. Jednak u części osób reakcja ta może przekształcić się w uraz psychiczny lub tak zwany zespół stresu pourazowego (zaburzenie,  PTSD). 

Nurkowie od czasu do czasu stają w obliczu trudnych zdarzeń lub okoliczności, takich jak choroba dekompresyjna, barotrauma, zgubienie lub utknięcie pod wodą, sytuacje związane z utratą czynnika oddechowego, gwałtownym awaryjnym wynurzaniem itp. Można zatem założyć, że niektórzy mogą być dotknięci traumą związaną, z przeżyciami których doświadczyli, lub byli świadkami.

Zbadanie psychologicznego wpływu wypadków nurkowych jest istotne z wielu powodów. Brak odpowiedniej pomocy i zadbania o komfort psychiczny osoby poszkodowanej lub biorącej udział w wypadku, może wpływać na jej samopoczucie, funkcjonowanie w życiu społecznym, a także decyzje o dalszym nurkowaniu. Osoby które ucierpiały, mogą podczas kolejnych nurkowań doświadczać zmniejszonej zdolności do radzenia sobie ze stresem związanym z nurkowaniem. Może prowadzić do paniki, powodując  zagrożenie dla siebie i innych. Nurkowie z wysokim poziomem lęku będą bardziej narażeni na wypadki po wcześniejszym traumatycznym incydencie.

Czy zespół stresu pourazowego, lub trauma związana z nurkowaniem, to powszechny problem?

Krótka odpowiedź brzmi: nie wiemy, jak powszechne jest to zjawisko w nurkowaniu.
Raporty dotyczące incydentów nurkowych, takie jak te tworzone przez Divers Alert Network oraz inne organizacje pokazują, że wypadki się zdarzają. Raporty te klasyfikują incydenty według rodzaju ostatniej przyczyny zdarzenia. Na przykład problem z dopływem gazu, problemy ze sprzętem lub pominięte przystanki dekompresyjne. Klasyfikacje uwzględniają również rodzaj obrażeń fizycznych lub chorób, na przykład barotraume lub chorobę dekompresyjną, złamania kości lub zatrzymanie akcji serca. Urazy psychiczne nie są zgłaszane. Raporty zazwyczaj odnoszą się do incydentu, akcji ratunkowej i doraźnej pomocy medycznej. Długoterminowe obserwacje, nie są prowadzone. Osoby które ucierpiały w wypadku nurkowym, mają dostęp do pomocy medycznej. Pomoc dotycząca urazu psychicznego związanego ze zdarzeniem nie wchodzi w zakres zadbania o dobro pacjenta. W większości przypadków nie wiedzą oni nawet, że taka pomoc może im być potrzebna i gdzie ewentualnie mogą się po nią zwrócić. W przypadku zaburzeń psychicznych wpływ traumatycznego zdarzenia nie zawsze jest widoczny od razu. Podczas incydentu i późniejszego leczenia, niepokój jest normalną reakcją na to, co się stało. Diagnoza psychologiczna mogłaby zostać postawiona znacznie później, tym bardziej dane te nie trafiają do statystyk wypadków nurkowych, ale również wiedza nurków, jak i opieki medycznej w tym zakresie jest ograniczona.

W wielu źródłach wskaźnik stresu pourazowego po udziale w wypadkach drogowych szacuje się na około 10% do 30 %. Ciężko jednoznacznie stwierdzić, czy nurkowanie może być porównywane do prowadzenia samochodu, gdy bada się takie kwestie jak ryzyko, zdolności poznawcze i wydolność. Istnieją pewne podobieństwa, więc być może jest to przydatne porównanie. Istnieją jednak również znaczące różnice. Nurkowanie odbywa się zazwyczaj w miejscach bardziej odległych i odizolowane niż większość wypadków drogowych. Istnieją czynniki, które mogą zwiększyć postrzeganie zagrożenia przez poszkodowanych (ciemność, głębokość, przedłużający się stres podczas przystanków, poczucie niepokoju, dyskomfort spowodowany niską temperaturą, obciążenie dekompresyjne, itp.).

Część ofiar wypadków nurkowych (między 25% a 50%) odczuwała psychologiczne skutki wypadku, nawet rok od zdarzenia. Ma to istotne implikacje dla ich zdrowia, decyzji o powrocie do nurkowania, bezpieczeństwa podczas kolejnych nurkowań, ale również relacji społecznych i  funkcjonowanie w nie nurkowym świecie. (Trevett, Peck & Forbes, 2010.)

Badania przeprowadzone w komorze hiperbarycznej na Orkadach, w jednym z najbardziej znanych na świecie miejsc do nurkowania wrakowego: Scapa Flow, analizowało psychologiczny wpływ wypadków na nurków rekreacyjnych. W ramach badania przez dwa lata obserwowano wszystkich nurków korzystających z komory z powodu urazów związanych z nurkowaniem. Przyczyny urazów obejmowały: DCI, barotraumę, utonięcia bez skutku śmiertelnego, użądlenia morskie, pominięte przystanki dekompresyjne z powodu utraty kontroli pływalności lub braku dopływu gazu. Analizowano zgłaszane objawy traumy u: (a) ofiar wypadków nurkowych, (b) ich partnerów nurkowych oraz (c) innych członków grupy, którzy nie byli (lub przynajmniej w mniejszym stopniu) zaangażowani w incydent. Wszystkie zostały zmierzone w okresie 3 miesięcy, 6 miesięcy i 12 miesięcy po kontakcie nurka z opieką medyczną. Ofiary zgłaszały znacznie więcej objawów niż ich partnerzy lub osoby z grupy kontrolnej. Szacuje się więc, że od 25% do 50% nurków doświadcza objawów PTSD po wypadkach. Należy zaznaczyć, że nie oznacza to, że wielu nurków ma zdiagnozowane PTSD. Jest to raczej liczba nurków, którzy zgłosili pewne objawy traumy psychologicznej. Trevett, Peck & Forbes, 2010

Prezentowane badania zostały przeprowadzone na osobach, nurkujących w trudnych warunkach panujących na północy Szkocji. Wykonujących zanurzenia na znaczne głębokości, w suchych skafandrach często wykorzystując zaawansowane metody nurkowania technicznego. Ponadto analizie poddano nurków, którzy udali się do komory dekompresyjnej w celu uzyskania pomocy medycznej. Trudno więc uogólniać wyniki tych badań, na całą społeczność nurkową. Nie oznacza to jednak, że trauma związana z incydentem nurkowym nie może powstać w wyniku zdarzenia, w ciepłych i przejrzystych wodach, nurkom rekreacyjnym. Stres pourazowy może wystąpić bez żadnych obrażeń fizycznych lub w przypadku zdarzeń, które nie doprowadziły nurka do poszukiwania pomocy medycznej.

To, że u nurków nie zdiagnozowano PTSD nie oznacza, że ten zespół się u nich nie rozwinął. Jednocześnie, warto zauważyć, że nie u wszystkich osób cierpiących i ponoszących konsekwencje zdarzeń traumatycznych, dochodzi do zespół stresu pourazowego. Oznacza to, że pomimo iż nurkowie mogą mieć podobne lub częściowe objawy, wielu z nich nie ma wystarczających symptomów, by zostać formalnie zdiagnozowanymi. To, że jednak nie można jednoznacznie stwierdzić klinicznego zespołu pourazowego, nie oznacza, że osoby zaangażowane w wypadek nie są z tego powodu obciążone i nie ponoszą psychologicznych konsekwencji.

Trauma po wypadkach nurkowych

Trauma może być zależna od kontekstu, a jeśli do zdarzenia doszło pod wodą, czynniki wyzwalające mogą być obecne podczas nurkowania. Takie czynniki to: nagła utrata widoczności, zgubienie lub rozdzielenie z partnerem, niekontrolowana zmiana pływalności, problemy z oddychaniem itp. Gdy nurkowie decydują się kontynuować nurkowanie, nierozwiązana trauma psychologiczna może prowadzić do zwiększenia ryzyka wypadku. Po traumatycznym przeżyciu, wszelkie bodźce, które przypominają nam o negatywnym doświadczeniu, mogą ponownie wyzwolić traumę. Prowadzi to do problemów z regulacją pobudzenia (stres, niepokój, złość lub odwrotnie, otępienie i odrętwienie). Wystąpienie takiej reakcji pod wodą jest obciążające samo w sobie, nawet niewielki niepokój podczas kolejnych nurkowań może doprowadzić do odczuwania silnego stresu. Informacje związane z traumą, pozostające w układzie nerwowym mogą stać się problemem, w przyszłości,  nawet jeśli objawy nie osiągają progu dla PTSD.

Badanie psychologicznego wpływu wypadków nurkowych może przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa nurków oraz ich partnerów. Nurkowie, którzy ulegli wypadkom, mogą podczas kolejnych nurkowań doświadczać zmniejszonej zdolności do radzenia sobie ze stresem związanym z nurkowaniem i łatwiej poddać się panice, stwarzając w ten sposób, zagrożenie dla siebie i innych. Nurkowie odczuwający wysoki poziom lęku mogą być bardziej narażeni na wypadki po wcześniejszym traumatycznym incydencie.

Ludzie w naturalny sposób radzą sobie z niepokojącymi wydarzeniami. Badanie pokazuje, że nurkowie zgłaszali mniej objawów wraz z upływem czasu. Jednak zdarza się, że doświadczenie niekorzystnego lub niepokojącego zdarzenia może pozostać w naszym umyśle. Od czasu do czasu może ono również przywołać wcześniejsze zaburzenia. Jeśli te problemy nie zostały rozwiązane poprzez odpoczynek, czas, rozmowę i naturalne przetwarzanie, mogą powodować wiele konsekwencji. Trauma może stać się bardzo uciążliwa, szczególnie w przypadku odczuwania żalu, wstydu, poczucia winy lub gniewu. W niektórych przypadkach może to doprowadzić do rezygnacji z nurkowania. Może to być znacząca strata, szczególnie gdy nurkowanie jest częścią tożsamości i życia społecznego danej osoby. 

Badania nad wpływem psychologicznym urazów odniesionych podczas aktywności sportowych i rekreacyjnych wskazują na ich szczególnie głęboki wpływ. Może to wynikać z faktu, że takie aktywności są często wykorzystywane jako metoda radzenia sobie ze  stresem, dzięki efektom relaksacji i poprawy nastroju. Można zatem przypuszczać, że utrata aktywności sportowej spowoduje obniżenie nastroju i ogólny niepokój psychiczny. Co więcej, dla wielu nurków ich życie towarzyskie i kręgi przyjaźni są ściśle związane z aktywnym uczestnictwem w nurkowaniu, a brak możliwości kontynuowania tej aktywności będzie skutkować znacznym ograniczeniem aktywności społecznej.

Psychologiczne aspekty zdarzeń niepożądanych na proces uczenia się

Istnieje istotny wpływ stresu na sposób, w jaki nurkowie uczą się z doświadczeń. Po nieudanym nurkowaniu, jednym z najlepszych sposobów radzenia sobie ze stresem jest nauczenie się czegoś, co pomoże nam w przyszłości. Jednakże, podczas gdy niekorzystne zdarzenie może służyć poprawie naszej świadomości, gdy istnieje nierozwiązana trauma, istnieją blokady w uczeniu się. Zwiększona reaktywność naszego układu nerwowego może powodować, że nurkowie będą zbyt zestresowani, aby skutecznie wyciągać wnioski i uczyć się nowych umiejętności. Nieprzyjemne doświadczenia, będą powodować opór do tego stopnia, że trudno będzie nam nabrać odpowiedniej perspektywy. Unikanie myślenia o tym, co się stało lub rozmawiania o wydarzeniu, aby zrozumieć, co poszło nie tak, nie pozwala na dobre przepracowanie traumatycznego wydarzenia. Zrozumienie mechanizmów oraz sytuacji z różnych perspektyw, roli nurka w zdarzeniu oraz poznanie przyczyn i metod zapobiegania, znacznie przyczynia się do lepszego radzenia sobie z traumą.

Presja wywierana przez otoczenie w grupach nurkowych może dodatkowo zniechęcać nurków do otwartego omawiania wypadków i wynikających z nich obaw Może mieć to potencjalnie niebezpieczne konsekwencje. Brak bezpieczeństwa psychologicznego i kultura obwiniania, brak chęci zrozumienia przyczyn i akceptacji ograniczonych możliwości sprawczych będzie prowadziło do pogłębienia poczucia izolacji, osamotnienia, wstydu, zażenowania i poczucia winy. Przyczyni się to do dodatkowego oporu przed radzeniem sobie z trudnymi doświadczeniami. Proces obwiniania nie tylko sprawia, że ludzie tkwią w traumie, ale także utrudnia poczynienie postępów w zakresie rzeczywistej poprawy bezpieczeństwa.

Konsekwencje takiego postępowania, mogą być daleko idące i nie ograniczają się do samego nurkowania. Koszmary, natrętne myśli, poczucie winy, zakłócony sen i nie umiejętność odpoczywania, to tylko nie które z możliwych konsekwencji. Z czasem może to prowadzić do takich problemów, jak odczuwanie podwyższonego poziomu lęku i depresji. Unikanie jest nie tylko powszechne w przypadkach PTSD, ale jest cechą diagnostyczną. Ludzie unikają rozmów, wychodzenia z domu, kontaktów z innymi. Unikają własnych doświadczeń na wiele kreatywnych sposobów. Samoleczenie alkoholem lub narkotykami nie jest niczym niezwykłym i a przypadki są znane rownież w środowisku nurkowym.

Wbrew temu, co mówią nam instruktorzy i kolorowe foldery reklamowe, nurkowanie jest sportem podwyższonego ryzyka. Występowanie zdarzeń niepożądanych i wypadków jest nieuniknione. Powinny one być postrzegane jako część nurkowania i niekoniecznie jako oznaka złej praktyki nurkowej lub niekompetencji, ale możliwość nauki i wyciągania wniosków. Gdy zaakceptujemy, że nigdy nie uda nam się zredukować ryzyka incydentu do zera, możemy zacząć planować jak ograniczyć jego skutki, gdy już do zdarzenia dojdzie.

Wielu nurków twierdzi, że akceptuje „ryzyka” związane z nurkowaniem. Zawsze w takich sytuacji pytam, o jakich ryzykach mówią i jak je postrzegają. Problem z brakiem raportów i statystyk, obejmujących, chociażby urazy psychologiczne, pokazuje, że o wielu ryzykach i prawdopodobieństwie ich wystąpienia nie mamy pojęcia. Wiedza o tym, jak radzić sobie z traumatycznymi doświadczeniami i jak z nich wychodzić, może być ważną umiejętnością dla nurków.

 Podsumowanie

Gdy doznajemy urazu fizycznego, który spowodował ból, zerwanie lub osłabienie mięśni, fizjoterapia i rehabilitacja jest standardową procedurą. Podobnie jest z psychologią, istnieją terapie, które radzą sobie z emocjonalnym bólem, napięciem lub słabością i budują z nich siłę. Istnieją sprawdzone podejścia do urazów spowodowanych pojedynczymi zdarzeniami, jak i długofalowym stresem. Chociaż wypadki nurkowe nie są często wymieniane jako przyczyny wystąpienia traumy, niepokojące, niekorzystne wydarzenie w nurkowaniu może być tak traktowane.

Nurkowie powinni wiedzieć, jak radzić sobie z traumatycznymi doświadczeniami i odzyskiwać po nich równowagę, lub gdzie szukać pomocy. Nie ma zbyt wielu dostępnych informacji na temat tego, jak to zrobić. Ilość specjalistów, znających specyfikę nurkowania oraz środowiska nurkowego i zajmujących się wspomaganiem leczenia traumatycznych zdarzeń jest bardzo ograniczona.

Osoby, które brały udział lub były świadkami wypadków nurkowych, powinny być informowane o prawdopodobieństwie wystąpienia i możliwym czasie trwania problemów psychologicznych w czasie omówienia wypadku, a także powinny otrzymać porady, jak można je zminimalizować.

Jako instruktor nurkowania, zajmujący się wypadkami nurkowymi, a jednocześnie psycholog zdaję sobie sprawę jak ważne jest odpowiednie przygotowanie psychologiczne nurków, oraz zadbanie o komfort i dobre samopoczucie psychiczne. Odpowiednie wsparcie dla osób poszkodowanych przyczyni się do ich szybszego powrotu do zdrowia i nurkowania. Pozytywne nastawienie i wsparcie wpływa również na  lepsząj rekonwalescencjię osób, które doznały również fizycznych urazów w skutek na przykład choroby dekompresyjnej. Warto pamiętać, że nie musi dojść do wypadku, abyśmy zadbali o nasz komfort psychologiczny. Jeżeli nurkowie odczuwają niepokój, lęk, poczucie izolacji czy wycofanie  w związku z nurkowaniem, to również mogą poszukać wsparcia. Nasz umysł jest najbardziej odpowiedzialny za nasze bezpieczeństwo pod wodą i podejmowane przez nas decyzje. Warto o niego zadbać.

Jeżeli, czujesz potrzebę porozmawiania o emocjach związanych ze zdarzeniem nurkowym, lub znasz kogoś kto takiej pomocy może potrzebować, a nie wiesz do kogo się zwrócić, to śmiało możesz do mnie napisać lub zadzwonić na pewno postaram się pomóc.

Pisząc ten wpis korzystalem z:
Fit to dive
Reakcje psychologiczne i nurkowanie, opis terapii
The psychological impact of accidents on recreational divers: A prospective study
RISK OF SLEEP DISORDERS IN PATIENTS WITH DECOMPRESSION SICKNESS: A NATIONWIDE, POPULATION-BASED STUDY IN TAIWAN - 
- Psychiatria Danubina, 2019; Vol. 31, No. 2, pp 172-181 https://doi.org/10.24869/psyd.2019.172 
A twelve-year longitudinal study of neuropsychological function in non-saturation professional divers

Andrzej jest instruktorem nurkowania technicznego i nurkowania na obiegach zamkniętych. Pracuje jako konsultant do spraw bezpieczeństwa i wydajności w branży nurkowej. Z wykształcenia jest psychologiem ze specjalizacją w psychologii społecznej i psychologii bezpieczeństwa. Jego główne zainteresowania w tych dziedzinach związane są z wydajnością człowieka w ekstremalnych środowiskach oraz budowaniem zespołów o wysokiej wydajności.  Andrzej ukończył studia podyplomowe w zakresie archeologii podwodnej i zdobył doświadczenie w roli osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo nurkowania w projektach naukowych- DSO. Od 2023 roku jest instruktorem Human Factors, prowadzi polski oddział The Human Factors. www.podcisnieniem.com.pl