Walka z własnym cieniem. Dyskryminacja w nurkowaniu ogranicza uczenie, wpływa na bezpieczeństwo i utrwala stereotypy

Jesteśmy istotami plemiennymi. Mamy silną wewnętrzną potrzebę wyodrębniania swojej grupy na tle innych. Możemy mówić o plemieniu, nurków, ale również o nurkach technicznych i nurkach rekreacyjnych, nurkach jaskiniowych, nurkach danej federacji, lub związanych z konkretnym  klubem, lub instruktorem. Plemienność jest zjawiskiem wielowymiarowym, a jej źródła różnią się w zależności od kontekstu kulturowego, historycznego, poziomu edukacji, położenia geograficznego, wielorodności etnicznej i przynależności religijnej. Plemienność może prowadzić do różnych form dyskryminacji. Dyskryminacja na tle rasowym, ze względu na orientację seksualną, ze względu na wiek, ze względów religijnych, ze względu na płeć, czy ze względu na pochodzenie społeczne. Mniej oczywiste przejawy dyskryminacji mogą dotyczyć wyglądu zewnętrznego, stanu cywilnego, pochodzenia społecznego czy sprawności lub niepełnosprawności fizycznej. Jawne przejawy dyskryminacji, powinny być nie do pomyślenia w dzisiejszym świecie. Dyskryminacja w każdej z tych form jest niesprawiedliwa i niezgodna z zasadami równości i poszanowania praw człowieka. Walka z nią jest istotna dla stworzenia sprawiedliwego i tolerancyjnego społeczeństwa.

Jakiekolwiek przejawy dyskryminacji w procesie szkolenia nurków, będą miały negatywny wpływ zarówno na kursantów, jak i na całe środowisko nurkowe. Wszyscy stajemy się ofiarami takich zachowań, nie zależnie od tego, czy same zachowania dyskryminujące były skierowane akurat przeciw nam, czy przeciw innym członkom naszego środowiska.

Dyskryminacja upośledza rozwój kursantów.

Dyskryminowani kursanci będą mieć zagrożone poczucie własnej wartości a przez to niższą motywację do nauki. Osoby w tej sytuacji mogą wierzyć, że prawdopodobnie i tak im się nie uda, spełnić oczekiwań i wymogów co spowoduje niechęć do większego wysiłku w procesie uczenia. Obawa przed porażką, będzie prowadziła do unikania wyzwań lub podejmowania zadań, które mogą być bardziej wymagające. Celem staje się spełnienie bezwzględnych minimów - wystarczająco dobrze. Brak doświadczeń związanych z pokonywaniem większych trudności spowoduje niskie oczekiwania kursantów wobec samych siebie. Kursanci, którzy spotkają się z nieodpowiednim traktowaniem ze strony kolegów i instruktorów, w rezultacie będą podejmować mniej ambitne cele i nie będą dążyć do osiągnięcia swojego potencjału. Brak akceptacji i poczucie braku przynależności tworzy większe trudności w radzeniu sobie ze stresem i presją związaną z nauką nurkowania i nurkowaniem w wymagających warunkach. Studenci, którzy w trakcie studiów byli dyskryminowani, łatwiej doświadczali negatywnych emocji i frustracji w czasie realizowania zadań. Unikali proszenia o pomoc i mieli problemy z nawiązywaniem współpracy, w obawie, że inni dowiedzą się o ich trudnościach. Nierówność obniża jakość szkolenia. Kursanci celowo (lub nie) ignorowani przez instruktorów i kolegów, będą pomijani przy zadaniach wymagających współpracy. Często mogą mieć również mniej możliwości na przećwiczenie umiejętności i zastosowań praktycznych. Kursanci traktowani w sposób nierówny, mogą stawać się ofiarami agresji i częściej od osób, które nie spotkały się z dyskryminacją, znajdują się w sytuacjach konfliktowych. Nierówne traktowanie kursantów i brak poszanowania odmienności hamuje różnorodność myślenia, co w efekcie oznacza wykluczenie różnych perspektyw, nowych pomysłów i twórczego rozwiązywania problemów. To z koleji będzie ograniczało potencjał całego środowiska nurkowego. Możliwości rozwoju nowego sprzętu, technik, sposobów przekazywania wiedzy i wykorzystaniu pełnego potencjału wszystkich członków nurkowej społeczności.

Kilka zgniłych jabłek, zgnije cały zbiór.

Dyskryminacja w nurkowaniu, często związana jest z istniejącymi stereotypami, może wzmacniać te istniejące, na temat danych osób (ci wyszkoleni w tej organizacji gorzej nurkują). Inni mogą interpretować takie stereotypy (nurkowie rekreacyjni, są gorzej wyszkoleni) jako dowód na słuszność swoich uprzedzeń w wobec tej grupy. Będzie to utrwalało błędne przekonania  oparte na błędnych założeniach (nurkowie rekreacyjni, nie kontrolują pływalności, nurkowie techniczni pływają żabką). Błędy poznawcze takie jak efekt skupienia, efekt ekspozycji, czy efekt potwierdzenia, będą powodowały koncentrowanie się na słabszych cechach danej grupy i ignorowanie jej pozytywnych aspektów i wnoszonej wartości co prowadzi tylko do utrwalania uprzedzeń. Uprzedzenia mogą również wpływać na widoczność i rozpoznawalność grupy, na tle społeczności co będzie powodowało, że oczekiwania, potrzeby oraz problemy danej grupy będą mniej widoczne i mniej rozumiane przez innych. To pogłębi poczucie odmienności i izolację społeczną. Nurkowanie zdominowane przez mężczyzn, którzy w tej dziedzinie znacznie rzadziej doświadczają dyskryminacji może prowadzić do tego, że jej po prostu nie rozumieją (chyba że doświadczyli dyskryminacji w innych obszarach), będą mieć trudności z empatią wobec kobiet, które jej doświadczają. Wyrażanie obraźliwych czy w ich poczuciu żartobliwych uwag i dowcipów wobec kobiet (lub jakiejkolwiek odmienności) jest formą werbalnej dyskryminacji. Nierówne traktowanie kobiet nurków - lub nurkiń - i instruktorek nurkowania, również jest przejawem dyskryminacji. To nierówne traktowanie, nie oznacza zapewnienia kobietom czy innym osobom takich samych warunków. Równe traktowanie oznacza, zapewnienie takich samych możliwości z uwzględnieniem odmienności i innych potrzeb. Stosowanie odmiennych standardów, również jest formą dyskryminacji. Wszyscy uczestnicy kursu powinni mieć takie same warunki związane z uczeniem się, zaliczaniem zajęć i zdawaniem egzaminów, Traktowanie podmiotowe kobiet nurkujących na etapie planowania, logistyki i ustalaniu celów nurkowania również jest przejawem dyskryminacji.

Walka z własnym cieniem

 Zaawansowani nurkowie o dużym doświadczeniu oraz instruktorzy mogą nieświadomie dyskryminować kobiety w różnych kontekstach, takich jak kursy nurkowe, nurkowania stażowe, planowanie nurkowań i komunikacja. Nieświadoma dyskryminacja często wynika z internalizacji stereotypów płciowych lub braku świadomości pewnych zachowań. Oto kilka przykładów, jak do tego zjawiska może dochodzić:

Nieoczekiwane oczekiwania: Instruktorzy mogą nieświadomie zakładać, że kobiety są mniej zdolne fizycznie lub technicznie w porównaniu do mężczyzn, co może prowadzić do obniżonych oczekiwań wobec uczestniczek nurkowań. Ignorowanie potrzeb kobiet,  wynikających z różnic fizycznych, lub nadmierne zwracanie na to uwagi, jest przejawem dyskryminacji. Instruktorzy nieświadomie mogą skupiać większą uwagę na mężczyznach, może to wynikać z nieświadomego przyzwyczajenia, gdyż jest ich i historycznie było, w nurkowaniu znacznie więcej. Niestety na kursach instruktorskich, nie uczy się zwracania uwagi na potrzeby i różnice pomiędzy członkami zespołu. Nieświadoma komunikacja niewerbalna, tak zwany język ciała, może sugerować mniej szacunku lub ograniczone zaufanie do kobiet oraz innych dyskryminowanych grup. Szczególną domeną „starej polskiej szkoły nurkowania” jest ignorowanie lub bagatelizowanie potencjalnych zagrożeń jakich kobiety mogą doświadczać, w wyniku nie odpowiedniego traktowania lub zachowania, ze stronny innych uczestników. Będzie to prowadziło do braku bezpieczeństwa psychologicznego, podważało autorytet instruktora i ograniczało poziom zaufania wszystkich w grupie do prowadzącego.

Jak pokonać samego siebie? Zacząć musimy od własnej samoświadomości. Instruktorzy i liderzy, muszą być świadomi swoich świadomych i nieświadomych uprzedzeń i stereotypów płciowych i nie tylko. Musimy dokładać wszelkich starań, aby nasze decyzje i zachowania były sprawiedliwe i równe wobec wszystkich uczestników. Osiągniemy to, dostosowując zajęcia i szkolenia z uwzględnieniem odmienności i indywidualnych potrzeb wszystkich uczestników, niezależnie od płci, pochodzenia, religii, czy przekonań. Nie chodzi o stosowanie innych wymagań, czy ułatwianie, a o zapewnienie równych szans i możliwości. Jedną z metod walki z własnymi uprzedzeniami i stereotypami, jest prośba do uczestników, aby zwracali nam uwagę, gdy czują, lub słyszą, w tym co mówimy lub robimy, jest coś wzbudzającego ich wątpliwości. Nie jesteśmy nieomylni i popełniamy błędy, chęć uczenia się z nich i poprawy definiuje jakimi jesteśmy instruktorami. Musimy być otwarci na konsultacje i komunikację i być gotowymi na informacje zwrotne, szczególnie gdy postępujemy niewłaściwie. Musimy zapewnić, wszystkich, o chęci zrozumienia i możliwościach dostosowania. Tylko w ten sposób możemy zbudować bezpieczeństwo psychologiczne, bez którego, uczenie się wszystkich uczestników będzie bardzo ograniczone i mniej skuteczne. Jako liderzy i instruktorzy, naszym obowiązkiem jest ciągłe monitorowanie zachowań własnych i innych. Warto się zastanowić czy nie podejmujemy nieświadomych decyzji, lub działań, które będą prowadzić do dyskryminacji. 

Rozświetlając mrok

Unikanie nieświadomej dyskryminacji wymaga zaangażowania i samorefleksji ze strony instruktorów, liderów nurkowania, divemasterów, sterników, bosmanów, najlepszych nurków i wszystkich związanych z organizacją i prowadzeniem nurkowań. Jest to konieczne, do stworzenia bardziej inkluzywnych i równych środowisk szkoleniowych i nurkowych. Nie uda się to, również bez odpowiedniej atmosfery, bezpieczeństwa psychologicznego. Musi powstać odpowiednia płaszczyzna komunikacji dla wszystkich zainteresowanych stron, aby można było poznać swoje odmienne potrzeby i indywidualne cechy.

Dyskryminacja zarówno wobec kobiet, jak i innych grup, może przyjmować wiele różnych form i nie zawsze jest oczywista. W wielu przypadkach jest subtelna i ukryta. Walka z takimi zachowaniami wymaga działań na wielu poziomach, otwartej komunikacji wszystkich stron, edukacji, otwartości na odmienność, uświadamiania i promowania równości i akceptacji.

Andrzej jest instruktorem nurkowania technicznego i nurkowania na obiegach zamkniętych. Pracuje jako konsultant do spraw bezpieczeństwa i wydajności w branży nurkowej. Z wykształcenia jest psychologiem ze specjalizacją w psychologii społecznej i psychologii bezpieczeństwa. Jego główne zainteresowania w tych dziedzinach związane są z wydajnością człowieka w ekstremalnych środowiskach oraz budowaniem zespołów o wysokiej wydajności.  Andrzej ukończył studia podyplomowe w zakresie archeologii podwodnej i zdobył doświadczenie w roli osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo nurkowania w projektach naukowych- DSO. Od 2023 roku jest instruktorem Human Factors, prowadzi polski oddział The Human Factors. www.podcisnieniem.com.pl